Vật chất và ý thức là hai phạm trù cơ bản của triết học, là hai hiện tượng có mối quan hệ biện chứng với nhau. Vật chất là nguồn gốc, là cơ sở hiện thực của ý thức, ý thức là sự phản ánh của vật chất trong óc con người. Vậy, mối quan hệ giữa vật chất và ý thức như thế nào? Chúng ta hãy cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây và một số ví dụ về vật chất và ý thức.
Vật chất là gì?
Theo chủ nghĩa Mác-Lênin, vật chất là phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan, độc lập với ý thức của con người, có thể tác động và nhận tác động của các sự vật, hiện tượng khác.
Đặc điểm của vật chất
- Tính tồn tại khách quan: Vật chất tồn tại độc lập với ý thức của con người, không phụ thuộc vào cảm giác, nhận thức của con người. Ví dụ, trái đất vẫn tồn tại dù con người không biết đến nó.
- Tính đa dạng, phong phú: Vật chất tồn tại ở nhiều dạng khác nhau, từ những vật thể đơn giản đến những vật thể phức tạp, từ những vật thể hữu hình đến những vật thể vô hình. Ví dụ, vật chất tồn tại ở dạng vật thể, sóng, năng lượng,…
- Tính liên tục, vận động và phát triển: Vật chất luôn vận động, biến đổi không ngừng. Sự vận động, biến đổi của vật chất là nguồn gốc của mọi sự phát triển. Ví dụ, trái đất không ngừng quay quanh mặt trời, các hành tinh không ngừng chuyển động trong vũ trụ,…
Vai trò của vật chất
Vật chất là nguồn gốc, là cơ sở hiện thực của ý thức. Vật chất quyết định ý thức, tức là vật chất quyết định nội dung, tính chất, hình thức của ý thức.
Là tiền đề, là cơ sở của mọi hoạt động thực tiễn của con người. Vật chất là đối tượng nhận thức và cải tạo của con người
Các hình thức tồn tại của vật chất
Vật chất tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau, bao gồm:
- Hình thức vật chất cụ thể: Là những hình thức vật chất tồn tại dưới dạng những sự vật, hiện tượng cụ thể, có thể cảm nhận được bằng các giác quan của con người. Ví dụ: cây cối, nhà cửa,con người,…
- Hình thức vật chất trừu tượng: Là những hình thức vật chất tồn tại dưới dạng các khái niệm, phạm trù, quy luật,… Ví dụ: không gian, thời gian, năng lượng,…
Ví dụ về vật chất
- Các vật thể như bàn, ghế, nhà cửa,…
- Các hiện tượng tự nhiên hằng ngày như nắng, mưa, gió,…
- Các hiện tượng xã hội như kinh tế, chính trị, văn hóa,…
Ý thức là gì?
Ý thức là một phạm trù triết học dùng để chỉ khả năng phản ánh thế giới khách quan của con người dưới hình thức những ý nghĩ, tình cảm, niềm tin,…
Đặc điểm của ý thức
- Tính chủ quan: Ý thức là thuộc tính của con người, không có ở các sinh vật khác.
- Tính năng động: Ý thức luôn hoạt động, biến đổi không ngừng.
- Tính sáng tạo: Ý thức có khả năng tạo ra những cái mới, cái chưa có trong thực tế.
Vai trò của ý thức
- Là sản phẩm của vật chất, được quy định bởi vật chất.
- Là phương thức phản ánh thế giới khách quan.
- Là cơ sở của hoạt động thực tiễn của con người.
Ví dụ về ý thức
- Ý nghĩ: Tư duy, suy luận,…
- Tình cảm: Hạnh phúc, buồn bã, tức giận,…
- Niềm tin: Khẳng định, phủ định,…
Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là một trong những vấn đề cơ bản của triết học. Vật chất và ý thức là hai phạm trù cơ bản của thế giới, có mối quan hệ biện chứng với nhau.
Vật chất quyết định ý thức
Là nguồn gốc, là cơ sở hiện thực của ý thức. Ý thức là sự phản ánh của vật chất trong óc con người.
- Vật chất quyết định nội dung của ý thức: Nội dung của ý thức là hình ảnh của thế giới khách quan, được phản ánh trong óc con người. Nội dung của ý thức được quy định bởi vật chất, bởi những gì tồn tại khách quan trong thế giới.
- Vật chất quyết định tính chất của ý thức: Tính chất của ý thức là tính tích cực, sáng tạo, phê phán của ý thức. Tính chất của ý thức được quy định bởi tính chất của vật chất, bởi những quy luật vận động và phát triển của vật chất.
- Vật chất quyết định hình thức của ý thức: Hình thức của ý thức là cách thức phản ánh của ý thức, là ngôn ngữ, tư duy,… Hình thức của ý thức được quy định bởi vật chất, bởi những quy luật vận động và phát triển của vật chất.
Ví dụ:
- Ý nghĩ của con người về những hiện tượng tự nhiên như mưa, nắng, gió,… được quy định bởi những hiện tượng tự nhiên đó.
- Ý nghĩ của con người về xã hội như kinh tế, chính trị, văn hóa,… được quy định bởi những hiện tượng xã hội đó
Ý thức tác động trở lại vật chất
Ý thức là sản phẩm của vật chất, nhưng ý thức cũng có khả năng tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của con người.
- Ý thức tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động nhận thức: Hoạt động nhận thức của con người là quá trình con người phản ánh thế giới khách quan bằng tư duy. Trong quá trình nhận thức, ý thức có khả năng tác động trở lại vật chất, làm cho con người hiểu biết sâu sắc hơn về thế giới khách quan.
- Ý thức tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động thực tiễn: Hoạt động thực tiễn của con người là quá trình con người tác động vào thế giới khách quan để biến đổi thế giới đó. Trong quá trình thực tiễn, ý thức có khả năng tác động trở lại vật chất, làm cho thế giới khách quan thay đổi theo ý muốn của con người.
Ví dụ:
- Ý thức của con người về những hiện tượng tự nhiên như mưa, nắng, gió,… đã dẫn đến việc con người chế tạo ra các công cụ lao động để cải tạo tự nhiên.
- Ý thức của con người về xã hội như kinh tế, chính trị, văn hóa,… đã dẫn đến việc con người thực hiện các cuộc cách mạng xã hội để thay đổi xã hội.
Vật chất và ý thức có mối quan hệ biện chứng với nhau, không thể tách rời nhau. Vật chất là nguồn gốc, là cơ sở hiện thực của ý thức, nhưng ý thức cũng có khả năng tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của con người.
Ví dụ về vật chất và ý thức
Vật chất quyết định ý thức
Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta có thể thấy rất nhiều ví dụ về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức.
Ví dụ, khi chúng ta đói, chúng ta sẽ có ý nghĩ về thức ăn. Khi chúng ta mệt, chúng ta sẽ có ý nghĩ về nghỉ ngơi. Khi chúng ta gặp một người đẹp, chúng ta sẽ có ý nghĩ về tình yêu.
Trong bản thân tôi, tôi cũng có thể thấy rất nhiều ví dụ về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
Ví dụ, khi tôi ăn một món ăn ngon, tôi sẽ cảm thấy hạnh phúc. Khi tôi nghe một bản nhạc hay, tôi sẽ cảm thấy xúc động. Khi tôi đọc một cuốn sách hay, tôi sẽ cảm thấy suy nghĩ.
Ý thức tác động trở lại vật chất
Ý thức cũng có thể tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của con người
Ví dụ, khi chúng ta học tập, chúng ta sẽ có những ý nghĩ, những suy luận về những kiến thức mà chúng ta học được. Những ý nghĩ, những suy luận đó sẽ giúp chúng ta hiểu biết thêm về thế giới xung quanh, và từ đó chúng ta có thể thay đổi thế giới xung quanh.
Ví dụ, khi tôi có ý nghĩ muốn học tập, tôi sẽ tìm kiếm những nguồn tài liệu để học tập. Khi tôi có ý nghĩ muốn thay đổi bản thân, tôi sẽ cố gắng rèn luyện bản thân.
Liên hệ bản thân
Từ những ví dụ trên, tôi rút ra một số bài học cho bản thân:
- Tôi cần phải luôn học tập, rèn luyện để nâng cao trình độ nhận thức của bản thân.
- Tôi cần phải sử dụng ý thức của mình để định hướng cho hoạt động thực tiễn của bản thân.
- Tôi cần phải sử dụng ý thức của mình để cải tạo thế giới xung quanh.
Tôi tin rằng, nếu tôi luôn thực hiện những bài học này, tôi sẽ có thể phát triển bản thân và đóng góp cho xã hội.
>> Xem thêm: Chỉ số IQ trung bình của người Việt Nam? Cách rèn luyện để nâng cao chỉ số thông minh này
Kết luận
Như vậy, vật chất và ý thức là hai phạm trù cơ bản của triết học, có mối quan hệ biện chứng với nhau. Vật chất là nguồn gốc, là cơ sở hiện thực của ý thức, ý thức là sự phản ánh của vật chất trong óc con người.
Vật chất quyết định ý thức, tức là vật chất quyết định nội dung, tính chất, hình thức của ý thức. Ý thức có thể tác động trở lại vật chất, tức là ý thức có thể cải tạo thế giới.
Vật chất và ý thức có mối quan hệ biện chứng với nhau, không thể tách rời nhau. Vật chất là tiền đề, là cơ sở của ý thức, ý thức là sự phản ánh của vật chất, có thể tác động trở lại vật chất.